Binbir Gece Masalları

Binbir Gece Masalları

Binbir Gece Masalları (Arapça: كتاب ألف ليلة Ùˆ ليلة Kitāb ‘Alf Layla wa-Layla, Farsça: هزار Ùˆ یک شب Hazâr-o Yak Å ab) Orta Çağ’da kaleme alınmış Orta Doğu kökenli bir edebi eserdir. Şehrazad tarafından hükümdar kocasına anlatılan hikayelerden oluşur.

Şehrazad eşi Hükümdar Şehriyar’a hikaye anlatırken

Tarihçe

8. yüzyılda Arap Abbasi Halifesi Harun Reşid zamanında Bağdat önemli bir kozmopolit şehirdi. Şehir İran, Çin, Hindistan, Afrika ve Avrupa’dan gelen tüccarlar ile dolup taşmaktaydı. Bu sıralarda, şehrin kültürel yapısı da gelişti, Arap kültürü özellikle diğer Doğu kültürleriyle harmanlanmaktaydı. Binbir Gece Masalları’nda bulunan hikayeler işte bu dönemde, halk hikayeleri olarak ortaya çıkmıştır. Sözle aktarılan bu hikayeler sonunda tek bir eserde derlenmiştir. Hikayelerin çekirdeğini eski bir Fars (İran) kitabı olan Hazâr Afsâna (‘Bin Efsane’, Farsça: هزارافسانه) oluşturmuştur. 9. yüzyıl dolaylarında hikayeleri derleyen ve Arapça’ya çevirenin masalcı Ebu abdullah Muhammed el-Gahşigar olduğu söylenir. Eserdeki hikayelerin çerçevesini oluşturan Şehrazad öyküsününse esere 14. yüzyıl dolaylarında katıldığı düşünülmektedir. Eser Fransızcaya 1704’te çevrilmiş ilk modern Arapça derlemesi ise 1835’te Kahire’de yapılmıştır. Her ne kadar eser Fransızca’ya 1704’te çevrilmişse de, eserin ve ihtiva ettiği hikayelerin bir kısmının daha önceden Batı’ya geldiği düşünülmektedir.

Konusu

Hikayeye göre Fars kralı Şehriyar “Hindistan ile Çin” arasındaki bir adada hüküm sürer (eserin daha sonraki biçimlerinde bunun yerine Şehriyar’ın Hint ve Çin’de egemenlik sürdüğü yazar). Şehriyar karısının kendisini aldattığını öğrenir ve öfkelenir, tüm kadınların sadakatsiz, nankör olduğuna inanmaya başlar. Önce karısını öldürtür, sonra da vezirine her gece kendisine yeni bir hanım bulmasını emreder. Her gece yeni bir gelin alan Şehriyar, geceyi hanımıyla geçirdikten sonra tan vakti hanımını idam ettirir. Bir süre bu böyle devam eder, daha sonra vezirin akıllı kızı Şehrazad bu kötü gidişata son vermek için bir plan kurar ve Şehriyar’ın bir sonraki eşi olmaya aday olur. Evlendikleri geceden başla¤¤¤¤¤, kardeşi Dünyazad’ın da yardımıyla Şehrazad her gece Şehriyar’a çok güzel ve heyecanlı hikayeler anlatır. Tam şafak vakti geldiğinde, hikayenin en heyecanlı yerinde, hikayeyi anlatmayı keser. Hikayenin sonunu merak eden Şehriyar, Şehrazad’ın hikayeye ertesi gece devam edebilmesi için, o gecelik Şehrazad’ın idamını erteler. Kitabın sonuna kadar yer alan hikayeler, Şehrazad’ın Şehriyar’a anlattığı hikayelerdir. Sona gelindiğinde, Şehrazad üç erkek çocuğu doğurmuştur ve evliliklerinden uzunca bir süre geçmiştir. Kralın kadınlara olan öfkesi ve kötü düşünceleri dinmiş, Şehrazad’ın sadakatine inanmıştır. Böylece önceki emrini de kaldırır.

“Sultan Şehrazad’ı Affederken”, Arthur Boyd Houghton.

Eserde bulunan hikayeler çeşitlidir; şiir, komedi, trajedi ve alaycı hikayelerin yanında, aşk hikayeleri, tarihi ve dini öyküler de mevcuttur. Eserdeki bir önemli noktada hikayelerin bazılarında bulunan erotik motiflerdir ki bu eserin bazı baskılarının çeşitli yerlerinin sansürlenmesine neden olmuştur. Eserde bulunan hikayelerde hayali veya mitik yer ve karakterlerin yanı sıra gerçek yer ve karakterler de yer alır, çoğu zaman hayali ve gerçek kişi, olay veya yerler birbiriyle harmanlanmıştır. Örneğin, eserdeki birçok hikayede göze çarpan baş karakter Abbasi Halifesi Harun Reşid’dir.

Bazen Şehrazad’ın anlattığı bir hikayede geçen bir kahramanın kendine has bir hikayesi ve o hikayenin de içinde farklı bir hikaye olabilir. Böylece eserdeki hikayeler zengin biçimde farklı tabakalardan oluşur.

Popüler kültürü de etkileyen eser, hem bir bütün olarak hem de içerdiği hikayeler tekil olarak filme alınmış, benzer edebi eserlerin yazılmasına ilham kaynağı olmuştur.

~~~~~~~~~~~~~

Farklı Basımları

Eserin ilk Avrupa sürümü, bir Avrupa dilindeki ilk baskısı, Antoine Galland tarafından yapılmış Fransızca çevirisidir (1704-1717). Bu çeviri eserin daha önce derlenmiş bir Arapça sürümünden yapılmıştır. 12 ciltten oluşan bu ilk çeviri, Les Mille et une nuits, contes arabes traduits en français , büyük bir ihtimalle çevirinin yapıldığı Arapça nüshada bulunmayan fakat çevirmen tarafından bilinen bazı Arapça hikayeleri de içermekteydi.

850 yılı civarında ortaya çıkan Arapça derleme, Alf Layla (Bin Gece) ise büyük bir ihtimalle, daha önce yazılmış olan, Hazar Afsanah (Bin Efsane) isimli Fars eserinin özetlenmiş bir tercümesiydi. Eserin bugünki ismi olan Alf Layla wa-Layla (Binbir Gece) ise Orta Çağ’da ortaya çıkmıştır. Bu isim büyük ihtimalle sonsuzluk ötesi sayı düşüncesini sembolize etmekteydi, zira o zamanlarda Arap matematik çevrelerinde 1000 sayısı kavram olarak sonsuzluğu sembolize ederdi. Belki de buradan yola çıkarak, eserdeki tüm hikayeleri okuyan kişinin delireceğine dair bir efsane ortaya çıkmıştır.

Eser geleneksel Fars, Arap ve Hint hikayelerinin bir derlemesi olarak görülür. Fakat, eserde bulunan ünlü hikayelerden, Alaaddin’in Lambası ve Ali Baba ve Kırk Haramiler eserin Avrupa baskısına Antoine Galland tarafından eklenmiştir. Galland bu hikayeleri Halep’li, Marunî bir masalcıdan duyduğunu yazmıştır.

İngilizce’ye çevirisi Sir Richard Burton tarafından The Arabian Nights olarak yapılmıştır. Kendinden evvelkilerden farklı olarak bu çeviri özgün malzemeyi sansürlememiştir. İngiltere tarihinin muhafazakar Victoria döneminde yayımlanmasına rağmen bu çeviri kaynağında bulunan erotik incelikleri ve cinsel tasvirleri içermektedir. Bu çevirinin yanı sıra, daha yakın zamanlarda Fransız doktoru J.C. Mardrus’un çevirisi vardır. Mevcut çevirilerin en doğru ve güzeli, Fransa’daki Bibliothèque Nationale’de bulunan 14. yüzyıldan kalma bir Suriye el yazmasından Hüssain Haddawy’nin yaptığı Arapça derlemedir.

~~~~~~~~~~~~

Uyarlamalar

Televizyon ve Sinema
Binbir Gece Masalları’nın televizyon ve sinemaya pek çok uyarlaması olmuştur. Bunların asıl öykülere olan bağlılığı çok değişken olmuştur. Fritz Lang’in 1921 yapımı Der Müde Tod, 1924 Hollywood yapımı (Douglas Fairbanks başrolde olduğu) The Thief of Baghdad ve onun 1940’daki İngiliz ikinci yapımı, Binbir Gece Masalları’ndan etkilenmişlerdir.

Hollywood’un Binbir Gece Masalları’na dayandırılmış ilk konulu filmi 1942 yapımı Arabian Nights’dır. Başrollerde Şehrazad rolünde Maria Montez, Ali Ben Ali rolünde Sabu Dastagır ve Harun Reşid rolünde Jon Hall vardır. Filmin konusunun Binbir Gece Masalları ile hemen hiçbir ilgisi yoktur. Filimde Şehrazat Halife Harun Reşid’i devirip kardeşiyle evlenmek isteyen bir dansözdür. Şehrazadın ilk suikast girişimi başarısızlığa uğrar ve esir olarak satılmasının ardından pek çok macera gelişir. Maria Montez ve Jon Hall 1944 yapımı Ali Baba ve Kırk Haramiler’de de rol almışlardır.

1980’li yıllarda Şehrazat rolünde Annette Haven ve Şehriyar rolünde John Leslie’nin oynadığı 1001 Erotic Nights bütçesi milyon doları aşan ilk porno filim olarak sayılır.

Binbir Gece masalları’ın en başarılı sinema uyarlaması 1992 Walt Disney yapımı çizgi filim Aladdin sayılabilir. Filimde Scott Weinger ve Robin Williams seslendirmişlerdir. Bu filmin devamları ve televizyon serileri onu izlemiştir.

Sinbad’in yolculukları televizyon ve sinemaya birkaç kere uyarlanmıştır, en sonuncusu 2003 yapımı, seslendirmesini Brad Pitt ve Catherine Zeta-Jones’un yaptığı animasyon Sinbad: Legend of the Seven Seas olmak üzere. 1958 yapımı The Seventh Voyage of Sinbad en meşhur Sinbad filmi olabilir.

İngilizce olmayan uyarlamalar arasında çeşitli Hint (Bollywood) yapımları, İtalyan yönetmen Pier Paolo Pasolini’nin 1974 yapımı Il fiore delle mille e una notte’si, ve 1990 yapımı Fransız Les 1001 nuits sayılabilir.

Televizyon ve sinema uyarlamaları arasında aslına en sadık kalmış olanı 2000 yılında Amerikan ABC ve İngiliz BBC kanallarında gösterilen Arabian Nights dizisi olabilir. Emmy ödülünü alan bu iki bölümlük dizide Şehrazat rolünde Mili Avital, Sahriyar rolünde Dougray Scott oynamışlardır.

Müzik
Rus bestecisi Nikolai Rimsky-Korsakov, 1888’de Şehrazad adlı eserini tamamlamıştır. Parça dört masaldan esinlenmiştir: “Deniz ve Sinbad’in Gemisi”, “Kalender Prens”, “Genç Prens ve Prenses” ve “Bağdat’ta Şenlik”.